Składki ZUS a roczny PIT

Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne stanowią istotny element kosztów prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Ich wysokość oraz zasady odliczania od dochodu lub przychodu mają bezpośredni wpływ na ostateczne rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych PIT.

Rozliczenie ZUS w PIT

Wysokość składek społecznych (na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) zależy od przyjętej podstawy wymiaru. Dla przedsiębiorców opłacających pełne składki ZUS (tzw. “duży ZUS”) podstawa wymiaru stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. W 2025 roku miesięczny koszt tych składek, bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, wynosi 1646,47 zł. W przypadku objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, łączny miesięczny koszt wzrasta do 1773,96 zł. Z kolei dla przedsiębiorców korzystających z preferencyjnych składek (tzw. “mały ZUS”) podstawa wymiaru wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2025 roku miesięczny koszt preferencyjnych składek, bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, wynosi 408,60 zł. Z dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym koszt ten to 442,90 zł.

Natomiast wysokość składki zdrowotnej (NFZ) uzależniona jest ściśle od wybranej formy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Na tym polu rodzi się największy dylemat co do corocznego wyboru formy opodatkowania - w szczególności przy rosnących bądź malejących przychodach/dochodach z działalności. Istotna bowiem staje się suma wszystkich obciążeń publicznoprawnych, tj. zarazem składek ZUS jak i podatku PIT. Wybór pozornie mniej korzystnej formy opodatkowania może bowiem przełożyć się na wydatne oszczędności w zakresie składek ZUS, co sumarycznie pozwoli ponieść niższy koszt składek i podatku, niż miałoby to miejsce przy teoretycznie korzystniejszej formie opodatkowania.

Na wstępie należy zasygnalizować różnice w definicji "roku składkowego" dla poszczególnych form opodatkowania. Dla skali podatkowej i podatku liniowego rok składkowy nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Prowadzi to do współwystępowania tzw. "jednomiesięcznego okresu składkowego" w styczniu danego roku oraz pozostałego okresu składkowego dalszych 11 miesięcy roku kalendarzowego. Dla ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych rok składkowy pokrywa się natomiast z rokiem kalendarzowym. Warto pamiętać, iż od 1 stycznia 2025 r. dochody ze sprzedaży środków trwałych są wyłączone z podstawy obliczania składki zdrowotnej.

Pobierz lub wypełnij w programie druki ZUS
Sprawdź listę druków ZUS, które wygodnie wypełnisz w naszym programie, bądź pobierz ich wzory w formacie PDF.
Sprawdź druki-formularze ZUS

Skala podatkowa (zasady ogólne)

Opodatkowanie według skali podatkowej charakteryzuje się progresywnymi stawkami. W 2025 roku obowiązują dwie stawki podatku: 12% dla dochodu do 120 000 zł oraz 32% dla nadwyżki dochodu powyżej 120 000 zł. Istotnym elementem jest kwota wolna od podatku, która wynosi 30 000 zł, co przekłada się na kwotę zmniejszającą podatek w wysokości 3600 zł. Dla małżonków istnieje możliwość wspólnego rozliczenia PIT, co może pomóc uniknąć wejścia w drugi próg podatkowy (32%). Należy również pamiętać o daninie solidarnościowej, która stanowi dodatkowe 4% podatku od nadwyżki dochodu przekraczającej 1 000 000 zł.

Przedsiębiorcy rozliczający się według skali podatkowej mają prawo do pełnego odliczenia składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) od dochodu lub przychodu, bez limitu kwotowego. Ważna jest zasada, że odliczeniu podlegają składki faktycznie zapłacone w danym roku podatkowym, a nie należne. Niemniej jednak roczny limit podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi 30-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, powyżej którego nie opłaca się już tych składek.

Kluczową cechą rozliczenia na skali podatkowej jest brak możliwości odliczenia składki zdrowotnej od dochodu ani zaliczenia jej do kosztów uzyskania przychodu. Cała kwota składki zdrowotnej stanowi wówczas bezpośredni koszt, który nie obniża wysokości należnego podatku. Mimo że nominalne stawki PIT wynoszą 12% i 32%, składka zdrowotna w wysokości 9% dochodu jest de facto dodatkowym, nieodliczalnym obciążeniem. Oznacza to, że faktyczna efektywna stopa opodatkowania jest wyższa niż nominalne stawki PIT, ponieważ składka zdrowotna pomniejsza dochód po opodatkowaniu PIT, a nie przed nim. Jest to swego rodzaju "ukryty podatek", który obniża dochód rozporządzalny, a jego brak odliczalności jest szczególnie dotkliwy dla osób o niskich dochodach, które mogłyby najbardziej skorzystać z ulg. Ta cecha sprawia, że skala podatkowa, choć progresywna i oferująca kwotę wolną od podatku, może być mniej atrakcyjna niż inne formy opodatkowania dla niektórych grup przedsiębiorców.

Podatek liniowy

Podatek liniowy charakteryzuje się stałą stawką 19% od dochodu, niezależnie od jego wysokości. Jest to forma opodatkowania, w której podatnicy nie korzystają z kwoty wolnej od podatku ani kwoty zmniejszającej podatek, które są dostępne w przypadku skali podatkowej. Podobnie natomiast jak w przypadku skali podatkowej, składki na ubezpieczenia społeczne mogą być w całości odliczone od dochodu, bez limitu kwotowego.

Przedsiębiorcy rozliczający się podatkiem liniowym mają możliwość odliczenia zapłaconej składki zdrowotnej od dochodu lub zaliczenia jej do kosztów uzyskania przychodów. W 2025 roku maksymalny roczny limit odliczenia wynosi 12 900 zł. Limit ten jest corocznie waloryzowany. W przypadku wpłacania zaliczek uproszczonych, podatnicy mogą odliczyć 19% zapłaconych w danym miesiącu składek zdrowotnych, z rocznym limitem 2451 zł (co stanowi 19% z 12 900 zł). Sama składka zdrowotna wynosi 4,9% dochodu, ale nie może być niższa niż 9% z 75% minimalnego wynagrodzenia, czyli 314,96 zł od lutego 2025 r.

Podatek liniowy jest często korzystny dla przedsiębiorców osiągających wyższe dochody, dla których stała stawka 19% jest bardziej opłacalna niż wejście w drugi próg skali podatkowej (32%). Możliwość odliczenia składki zdrowotnej (do limitu) znacząco obniża efektywne obciążenie podatkowe. Wybór między odliczeniem od dochodu a zaliczeniem do kosztów uzyskania przychodów zależy od indywidualnej strategii księgowej, ale oba sposoby prowadzą do zmniejszenia podstawy opodatkowania.

Limit odliczenia składki zdrowotnej w wysokości 12 900 zł jest kluczowy dla opłacalności podatku liniowego. Dla dochodów, przy których składka zdrowotna mieści się w tym limicie, podatek liniowy staje się bardzo atrakcyjny, zwłaszcza w porównaniu do skali podatkowej, gdy dochody przekraczają 120 000 zł. Istnieje pewien "próg opłacalności" dochodu, powyżej którego podatek liniowy, z uwzględnieniem odliczenia składki zdrowotnej, jest korzystniejszy niż skala podatkowa. Jednakże, dla przedsiębiorców, których składka zdrowotna przekracza 12 900 zł, nadwyżka ta nie podlega odliczeniu, co oznacza, że efektywna stopa opodatkowania na tej części dochodu będzie wyższa niż 19%.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych to forma opodatkowania, w której podatek jest obliczany od przychodu, co oznacza brak możliwości odliczania kosztów uzyskania przychodu. Stawki ryczałtu są zróżnicowane i zależą od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej. Składki na ubezpieczenia społeczne mogą być w całości odliczone od przychodu, bez limitu kwotowego. Przedsiębiorcy na ryczałcie mogą pomniejszyć przychody o 50% zapłaconej składki zdrowotnej. Dotyczy to zarówno składek za siebie, jak i za osoby współpracujące.

Składka zdrowotna wynosi 9% od podstawy wymiaru składki. Podstawa ta zależy od rocznych przychodów i jest powiązana z przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem w IV kwartale poprzedniego roku (dla 2025 r. jest to 8549,18 zł z 2024 r.). Wyróżnia się trzy progi przychodowe wpływające na wysokość składki zdrowotnej:

• przychód do 60 000 zł rocznie - podstawa składki to 60% przeciętnego wynagrodzenia (5129,51 zł), a miesięczna składka wynosi 461,66 zł;
• przychód od 60 000 zł do 300 000 zł rocznie - podstawa składki to 100% przeciętnego wynagrodzenia (8549,18 zł), a miesięczna składka wynosi 769,43 zł;
• przychód powyżej 300 000 zł rocznie - podstawa składki to 180% przeciętnego wynagrodzenia (15388,52 zł), a miesięczna składka wynosi 1384,97 zł.

Składka zdrowotna może być ustalana na dwa sposoby: liczona na bieżąco (od faktycznie uzyskanych przychodów w danym roku składkowym) lub w sposób uproszczony (od dochodu/przychodu z poprzedniego roku kalendarzowego). Wybór metody uproszczonej wymaga złożenia deklaracji.

Ryczałt jest często wybierany przez przedsiębiorców osiągających wysokie przychody przy niskich kosztach, ponieważ brak możliwości odliczania kosztów nie jest dla nich dużym minusem. Możliwość odliczenia 50% składki zdrowotnej od przychodu stanowi znaczącą ulgę, czyniąc ryczałt atrakcyjnym dla określonych rodzajów działalności. Stała miesięczna kwota składki zdrowotnej (w ramach danego progu przychodowego) zapewnia przewidywalność co do łącznej wysokości obciążeń publicznoprawnych. Co więcej, im wyższy przychód, tym niższy procentowy udział składki w obciążeniach. Chociaż bezwzględna kwota składki zdrowotnej rośnie wraz z przekraczaniem progów przychodowych, to dla bardzo wysokich przychodów (powyżej 300 000 zł) składka ta stanowi proporcjonalnie mniejszą część całkowitego przychodu. Oznacza to, że dla przedsiębiorców o bardzo wysokich przychodach i niskich kosztach, ryczałt w połączeniu z tą specyfiką składki zdrowotnej może być niezwykle efektywny podatkowo.

Ulgi i preferencje ZUS

Ulga na start, Mały ZUS i Mały ZUS Plus powodują, że w danym okresie składki społeczne nie są w ogóle odprowadzane bądź pozostają na obniżonym poziomie. Ponieważ składki społeczne są odliczane od dochodu/przychodu, brak tych składek oznacza mniejszą kwotę do odliczenia, co teoretycznie może zwiększyć podstawę opodatkowania PIT. Jednakże oszczędności wynikające z niepłacenia składek społecznych zazwyczaj przewyższają ten efekt. Należy jednak pamiętać, że korzystanie z Ulgi na start oznacza brak objęcia ubezpieczeniami społecznymi w danym okresie, co wpływa na brak prawa do świadczeń (np. chorobowe, rentowe, emerytalne).

Znaczenie rocznego rozliczenia składki zdrowotnej

Przedsiębiorcy na skali podatkowej, podatku liniowym i ryczałcie podlegają rocznemu rozliczeniu składki zdrowotnej. Jeśli suma zapłaconych w trakcie roku składek jest wyższa niż składka należna na podstawie rocznego dochodu, przysługuje zwrot nadpłaty. W przypadku niedopłaty, należy uregulować różnicę. Wniosek o zwrot (RZS-R) należy złożyć do 1 czerwca, a ZUS ma czas na wypłatę do 1 sierpnia. Formularz RZS-R jest wstępnie przygotowywany przez ZUS. Zwrot nadpłaconej składki zdrowotnej może mieć wpływ na rozliczenie PIT za kolejny rok, zwłaszcza dla ryczałtowców, u których może zwiększyć przychód.