Zasiłek chorobowy ZUS

Zasiłek chorobowy z ZUS to świadczenie pieniężne, które ma na celu zrekompensowanie utraty dochodu w okresie, gdy ze względu na stan zdrowia nie możesz wykonywać swoich obowiązków zawodowych. W ubezpieczeniach społecznych podstawą do jego przyznania może być zarówno ubezpieczenie chorobowe, jak i ubezpieczenie wypadkowe. Poniżej znajdziesz szczegółowe zasady dotyczące obu rodzajów świadczeń.

Zasiłek chorobowy może być przyznawany na podstawie ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, każde z nich ma swoje specyficzne zasady.

Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego

Ten rodzaj zasiłku jest regulowany przez ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

• Dla kogo?
  
  • Obowiązkowe dla pracowników.
  • Dobrowolne dla przedsiębiorców.
  • W przypadku zleceniobiorców sytuacja zależy od tego, czy mają inny tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.
• Przyczyny niezdolności do pracy: choroba, ciąża lub konieczność poddania się badaniom lekarskim dla dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi ich pobrania.
• Okres wyczekiwania: Występuje określony czas, który musi minąć od początku objęcia ubezpieczeniem chorobowym, zanim po raz pierwszy będzie można ubiegać się o zasiłek.
• Wysokość zasiłku: Zazwyczaj stanowi tylko część podstawy wymiaru, rzadko jej pełną wartość.
• Maksymalny okres pobierania: Jest limitowany.

Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego

Ten zasiłek jest uregulowany ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

• Dla kogo? Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe, a wysokość składki zależy od stopnia ryzyka zawodowego w danej branży.
• Przyczyny niezdolności do pracy: Wyłącznie wypadek przy pracy lub choroba zawodowa.
• Dokumentacja: Zaświadczenie lekarskie o związku niezdolności do pracy z chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy (lub w drodze do/z pracy) wystawia się na druku ZAS-7.
• Okres wyczekiwania: Nie występuje.
• Wysokość zasiłku: Wynosi 100% podstawy wymiaru przez cały okres niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy.

Prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego nabywa się po upływie okresu wyczekiwania, który wynosi:

• 30 dni nieprzerwanego okresu ubezpieczenia – w przypadku obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego (przede wszystkim pracownicy).
• 90 dni nieprzerwanego okresu ubezpieczenia – w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (przede wszystkim przedsiębiorcy).

Co wlicza się do okresu wyczekiwania/ubezpieczenia?

Do okresu ubezpieczenia zalicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, o ile przerwa w ubezpieczeniu nie przekracza 30 dni bądź jest spowodowana urlopem wychowawczym lub bezpłatnym. Z kolei do okresu wyczekiwania zalicza się okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, który przysługiwał w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Wyjątki od okresu wyczekiwania

Wyjątkowo zasiłek chorobowy przysługuje bez okresu wyczekiwania w przypadku:

• Absolwentów szkół i uczelni, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu.
• Gdy niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
• Posiadania co najmniej 10-letniego okresu obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.

Ważne jest rozróżnienie między wynagrodzeniem chorobowym a zasiłkiem chorobowym.

Dla pracowników

Pracownikowi za czas niezdolności do pracy na skutek choroby w pierwszej kolejności przysługuje – na podstawie Kodeksu pracy – prawo do 80% wynagrodzenia albo ewentualnie 100% wynagrodzenia, jeśli choroba przypada w okresie ciąży. Ten stan trwa przez pierwsze 33 dni w roku (albo 14 dni w roku, gdy pracownik w roku ubiegłym ukończył 50 rok życia). Dopiero po wyczerpaniu wynagrodzenia chorobowego (odpowiednio od 34. bądź 15. dnia niezdolności do pracy) pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy.

Dla pozostałych ubezpieczonych (np. przedsiębiorców)

Pozostałym osobom, w szczególności przedsiębiorcom, zasiłek chorobowy przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy, pod warunkiem spełnienia wszystkich pozostałych przesłanek, a więc przede wszystkim: objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, ukończenia okresu wyczekiwania oraz braku zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (albo występowania zadłużenia nie wyższego niż 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę).

Podstawą do przyznania zasiłku chorobowego jest posiadanie zwolnienia lekarskiego.

• Maksymalny okres przysługiwania: Maksymalny okres przysługiwania zasiłku chorobowego wynosi 182 dni bądź 270 dni, gdy niezdolność do pracy jest spowodowana gruźlicą lub przypada w trakcie ciąży.
• Co wlicza się do okresu zasiłkowego? Do okresu zasiłkowego wlicza się czas zwolnienia, za który uzyskiwało się wynagrodzenie chorobowe. Do pojedynczego okresu zasiłkowego (182 lub 270 dni) wlicza się okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy oraz okresy poprzedniej niezdolności do pracy, jeżeli przerwa w tej niezdolności nie przekroczyła 60 dni. Poprzednich okresów nie wlicza się, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.

Okresy wliczane do zasiłkowego, mimo braku prawa do zasiłku

Występują również takie poprzednie okresy niezdolności do pracy, za które wprawdzie nie przysługuje zasiłek chorobowy, lecz jednak są one wliczane do okresu zasiłkowego. Chodzi mianowicie o przypadki, gdy:

• Niezdolność do pracy spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia.
• Niezdolność do pracy została spowodowana nadużyciem alkoholu.
• Zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
• Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich wykazała, że w czasie zwolnienia lekarskiego wykonywano pracę zarobkową albo wykorzystywano zwolnienie lekarskie niezgodnie z celem tego zwolnienia.

Mimo posiadania zwolnienia lekarskiego (e-ZLA), w pewnych sytuacjach zasiłek chorobowy nie będzie przysługiwał. Są to zwłaszcza sytuacje, w których:

• Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia chorobowego.
• Pracownik przebywa na urlopie wychowawczym lub bezpłatnym.
• Niezdolność do pracy przypada w czasie tymczasowego aresztowania bądź odbywania kary pozbawienia wolności.
• W związku ze śmiercią pracodawcy nieobecność w pracy jest usprawiedliwiona, aczkolwiek bez prawa do wynagrodzenia.
• Niezdolność do pracy została spowodowana nadużyciem alkoholu – wówczas zasiłek nie przysługuje za okres pierwszych 5 dni.

Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Wysokość zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego uzależniona jest od podstawy wymiaru zasiłku oraz rodzaju niezdolności do pracy, która rzutuje na to, czy zasiłek przysługuje na poziomie:

1. 80% podstawy wymiaru - w przypadku zwykłej choroby, również za okres pobytu w szpitalu,
2. 100% podstawy wymiaru - jeżeli niezdolność do pracy:
   
   • przypada w okresie ciąży,
   • powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy,
   • powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Jak obliczyć zasiłek chorobowy

Dla ustalenia wysokości zasiłku chorobowego należy przejść sekwencję następujących obliczeń:

1. wyliczenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego,
2. ustalenie procentowej wysokości zasiłku chorobowego (80% czy 100%),
3. obliczenie dziennej stawki zasiłku chorobowego poprzez podzielenie podstawy wymiaru przez 30 dni (zawsze przez 30 dni - niezależnie od liczby dni w danym miesiącu kalendarzowym),
4. określenie kwoty zasiłku za okres zwolnienia lekarskiego poprzez pomnożenie stawki dziennej przez liczbę dni zwolnienia.

Zasiłek chorobowy po ustaniu zatrudnienia

Jeśli ustał tytuł do ubezpieczenia chorobowego, a choroba trwa nadal, to zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez 91 dni po ustaniu ubezpieczenia. Ten okres jest krótszy niż standardowy okres zasiłkowy (182 lub 270 dni) i liczy się od pierwszego dnia niezdolności do pracy przypadającej już po ustaniu tytułu ubezpieczenia. Limit 91 dni nie dotyczy natomiast dawców i kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów, niezdolnych do pracy wskutek gruźlicy oraz kobiety chorującej w trakcie ciąży. W tych wyjątkowych sytuacjach okres zasiłkowy może wynosić odpowiednio standardowe 270 dni (ciąża, gruźlica) lub 182 dni (badania i pobranie narządów).

Jednakże do uzyskiwania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego nie są w szczególności uprawnione osoby, które mają zarazem uprawnienie do emerytury, renty czy zasiłku dla bezrobotnych. W trakcie trwania ubezpieczenia musi też upłynąć okres wyczekiwania, a niezdolność do pracy nie może przypadać na okres po wyczerpaniu pełnego okresu zasiłkowego (182/270 dni), o ile niezdolność ta trwała już w okresie zatrudnienia.

Zasiłek chorobowy przysługuje także, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, lecz:

1. nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego albo
2. nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego - w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Mimo że w zwolnieniu lekarskim e-ZLA uzyskanym po ustaniu ubezpieczenia chorobowego lekarz powinien wskazać dane ostatniego pracodawcy (w tym jego NIP), to ostatecznie zasiłek wypłacać będzie ZUS, a nie były pracodawca, który otrzymane zwolnienie przekazuje do ZUS. Z kolei były pracownik powinien złożyć w ZUS wniosek o zasiłek chorobowy (druk ZAS-53) oraz, jeśli jest to pierwsze zwolnienie po ustaniu zatrudnienia, oświadczenie Z-10. Wniosek w ZUS można złożyć elektronicznie lub w formie papierowej.

Procedura składania wniosku o zasiłek chorobowy zależy w typowych sytuacjach od tego, czy ubezpieczony:

1. jest pracownikiem,
2. jest przedsiębiorcą,
3. ubiega się o zasiłek po ustaniu zatrudnienia.

Zgodnie z generalną zasadą wniosek o zasiłek chorobowy powinien być złożony niezwłocznie po otrzymaniu zwolnienia lekarskiego. Ewentualnymi dodatkowymi załącznikami do wniosku o zasiłek chorobowy są przykładowo:

• odrębne zaświadczenie lekarskie potwierdzające stan ciąży ZAS-2, jeśli nie wystawiono zwykłego zwolnienia z kodem “B”,
• karta wypadku w drodze do pracy lub z pracy,
• zaświadczenie wystawione przez lekarza dla dawcy bądź kandydata na dawcę komórek, tkanek i narządów (ZAS-9) albo dla osoby, u której niezdolność do pracy wynika z późniejszych następstw stwierdzonego wcześniej wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Kto składa wniosek

Pracownik nie musi składać oddzielnego wniosku, gdyż odpowiada jedynie za dostarczenie pracodawcy zwolnienia lekarskiego, co w dobie elektronicznych zwolnień (e-ZLA) sprowadza się do tego, iż pracodawca automatycznie ma do niego dostęp w systemie ZUS. To pracodawca przekazuje zwolnienie do ZUS i ewentualnie wypłaca zasiłek, jeśli jest do tego uprawniony (czyli jeśli zgłasza do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 ubezpieczonych). Jeśli pracodawca nie jest uprawniony do wypłaty zasiłków, po przekazaniu e-ZLA do ZUS, to ZUS dokona wypłaty. W takiej sytuacji pracodawca zazwyczaj przekazuje do ZUS również inne niezbędne dokumenty, takie jak zaświadczenie płatnika składek Z-3.

Osoba prowadząca działalność gospodarczą lub inna osoba ubezpieczona dobrowolnie musi samodzielnie złożyć wniosek o zasiłek chorobowy do ZUS. Może to zrobić na kilka sposobów - na druku ZAS-53 “Wniosek o zasiłek chorobowy”, który następnie przekaże do ZUS:

1. elektronicznie,
2. pocztą tradycyjną na adres jednostki ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania bądź
3. osobiście w placówce ZUS.

Oryginał lub poświadczoną za zgodność z oryginałem kopię zwolnienia lekarskiego trzeba załączyć tylko wtedy, gdy zwolnienie nie zostało wystawione elektronicznie. Natomiast - tak, jak pracodawca jako płatnik składek przekazuje do ZUS zaświadczenie Z-3, tak osoba prowadząca pozarolniczą działalność, współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność lub korzystająca z ulgi na start czy też duchowny składają dodatkowo zaświadczenie Z-3b. Z kolei zaświadczenie płatnika składek osoby objętej ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu, np. umowy zlecenia, składa się na druku Z-3a.

Osoba ubiegająca się o zasiłek chorobowy po ustaniu zatrudnienia postępuje zasadniczo analogicznie do osoby prowadzącej działalność gospodarczą, a więc samodzielnie składa w ZUS formularz ZAS-53. Jednakże niezbędne będzie również oświadczenie Z-10, jeśli wniosek składany jest po raz pierwszy po ustaniu zatrudnienia.

Kto wypłaca zasiłek chorobowy

Określenie, kto w konkretnym przypadku wypłaca zasiłek chorobowy zależy od statusu płatnika składek. Podmiotem wypłacającym będzie:

1. pracodawca, jeśli zgłasza do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 ubezpieczonych*. Pracodawca działa jednak jedynie jako pośrednik w wypłacie świadczenia, którego źródłem jest ZUS;
2. oddział ZUS, gdy:
   
   1. pracodawca zgłasza do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych,
   2. o zasiłek ubiega się ubezpieczony dobrowolnie, np. przedsiębiorca bądź osoba, której tytuł ubezpieczenia chorobowego ustał.

*Według stanu na 30 listopada roku ubiegłego (albo ewentualnie według stanu na pierwszy miesiąc, w którym zgłoszenia dokonał płatnik składek, który na 30 listopada w roku poprzednim nie zgłaszał nikogo do ubezpieczenia chorobowego).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t. j. Dz.U.2025.501),
• ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t. j. Dz.U.2025.257),
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t. j. Dz.U.2025.277).